De Klimaatspagaat

Aflevering 0

Klimaatverandering, Klimaatellende, Klimaathoop & Klimaatactie

HOOFDSTUK 1: KLIMAATVERANDERING
‘Wouldn’t be bad to have a little of that good old fashioned Global Warming right now!’ (*1) Aldus Donald Trump die dit vorig jaar tweette als reactie op de weersvoorspellingen van die week.

De Amerikaanse president haalt hier alleen ‘weer’ en ‘klimaat’ door elkaar. Met het ‘weer’ worden de weersomstandigheden op een bepaald moment bedoeld, het ‘klimaat’ is het weer, maar dan gemeten over een periode van minimaal 30 jaar.

Als we kijken naar het klimaat zien we dat de gemiddelde wereldtemperatuur is gestegen met ruim 1 graad sinds 1900. De temperatuur in Nederland is zelfs verdubbeld over die periode. (*2)

97% van de wetenschappers, auteurs van peer-reviewed artikelen in wetenschappelijke bladen, zijn het erover eens dat de opwarming van de aarde vooral komt door ons, de mens. Omdat wij sinds de industriële revolutie halverwege de 18^e eeuw INSANE veel fossiele brandstoffen als kolen, olie en gas uit de grond zijn gaan halen. Door het opwekken van energie uit die fossiele brandstoffen (*3) komen broeikasgassen vrij zoals CO₂, methaan en lachgas.

Op zich is er niks mis met broeikasgassen. Zonder broeikasgassen zou het namelijk fok-king koud zijn, gemiddeld -18 graden. (*4) Alleen zijn we sinds de industriële revolutie zoveel broeikasgassen gaan uitstoten dat deze als een soort van dikke deken in de atmosfeer blijft hangen. De zon speelt hierbij ook een belangrijke rol, want de straling van de zon komt de atmosfeer binnen en wordt door het aardoppervlak geabsorbeerd en omgezet in warmte. Vervolgens wordt een deel van de warmte weer teruggekaatst naar de atmosfeer, maar door die dikke broeikasdeken wordt een deel van de warmte vastgehouden, waardoor de warmte grotendeels weer wordt terugkaatst naar het aardoppervlak en sinds 140 jaar de temperatuur stijgt. Dit heet het broeikaseffect. (*5)

Het zou allemaal niet zo’n vaart lopen met de temperatuurstijging als we ondertussen ook niet onze ecosystemen zo om zeep zouden helpen, want ecosystemen spelen een belangrijke rol in de strijd tegen de opwarming van de aarde. Oceanen, bomen, planten en de bodem van gezond bos zijn de longen van onze aarde. Zie bomen, planten en de bodem van gezond bos als onze linkerlong. Deze slaan een groot deel van de CO₂ op, waardoor het niet in de atmosfeer terechtkomt. Maar door ontbossing verdwijnt ergens op de wereld iedere zes seconden een stuk regenwoud ter grootte van een voetbalveld. Daardoor gaat een groot deel van de CO₂ weer terug de atmosfeer in. (*6)

Zie de oceanen als onze rechterlong, want ook een groot deel van de CO₂ wordt opgenomen door onze oceanen. Wanneer CO₂ in water oplost, wordt koolzuur gevormd. Zoals de naam al doet vermoeden heeft dat een verzurend effect: hoe meer CO₂ door onze oceanen wordt opgenomen, hoe zuurder de oceanen worden. Sinds de industriële revolutie is de zuurgraad van onze oceanen met meer dan 30% toegenomen. (*7) Een te hoge zuurgraad heeft een negatief effect op onder andere zeesterren, koraal en schelpdieren. Zo kunnen schelpdieren geen schelpen meer vormen om in te leven en het koraal verbleekt en sterft af. Hierdoor verliezen talloze zeedieren hun leefomgeving, waardoor zij sterk in aantallen af zullen nemen of mogelijk zelfs helemaal uit zullen sterven. Bovendien nemen oceanen minder CO₂ op naarmate de temperatuur stijgt waardoor er meer CO₂ in de atmosfeer terechtkomt en de aarde verder opwarmt.

Steeds meer wetenschappers zijn het er over eens dat we nu eigenlijk in een nieuw tijdperk leven, namelijk Het Antropoceen, oftewel het tijdperk waarin het klimaat op aarde en de atmosfeer de gevolgen ondervinden van menselijke activiteiten. Tegelijkertijd is dit het tijdperk van de zesde grote uitstervingsgolf en het eerste in 550 miljoen jaar dat grotendeels wordt veroorzaakt door ons, de mens. (*8)

In Nederland zijn vijf sectoren verantwoordelijk voor het grootste deel van de uitstoot van broeikasgassen:

1. De Energievoorziening:
Het verbranden van fossiele brandstoffen als kolen, olie en gas om energie op te wekken.

2. De Industriesector:
Denk hierbij aan alles wat je met machines kunt maken uit grondstoffen, zoals metaal, staal, kleding en hout. Een makkelijk ezelsbruggetje is alles waar je het woord ‘industrie’ achter kunt zetten.

3. De Transportsector:
Denk hierbij aan vervoer door de lucht, vervoer op de weg en vervoer over water van personen of goederen, het groeiende aantal distributiecentra en het vervoer en de opslag van post en koeriersbedrijven.

4. Landbouw, bosbouw en visserij:
Denk in Nederland dan met name aan de vee-industrie, het produceren van zuivel en eieren, het verbouwen van groente en fruit en de sierteelt.

5. Gebouwde omgeving:
Denk hierbij aan het verwarmen van je woning, maar ook kantoren en andere gebouwen, het koken op gas en het verwarmen van je kraanwater.

HOOFDSTUK 2: KLIMAATELLENDE
Nu denk je wellicht: wat maakt een graadje meer of minder nou eigenlijk uit? Heel veel. Dat komt omdat door de groeiende wereldbevolking en toegenomen welvaart sinds de industriële revolutie de opwarming van de aarde in een stroomversnelling terecht is gekomen. Hierdoor stijgt de temperatuur in een bizar hoog tempo. (*9) Wetenschappers voorspellen dat als we op dit tempo doorgaan de aarde voor het einde van de eeuw met meer dan 3 graden is opgewarmd. (*10)

Klimaatverandering zorgt voor extreme weersomstandigheden, zoals enorme hitte met lange periodes van droogte, afgewisseld met hevige regenval en stevige onweersbuien. Dit zien we de laatste jaren ook steeds meer in Nederland. Kortom, klimaatverandering leidt tot klimaatellende.

Ik zou je nu een opsomming kunnen geven van alle klimaatellende die zich de afgelopen decennia in de wereld heeft afgespeeld, maar zover hoeven we niet terug in de tijd te gaan om te realiseren hoe alarmerend de situatie nu al is. Laten we in plaats daarvan een greep nemen uit alle klimaatellende tussen nu en pakweg de laatste anderhalf jaar:

- Australië kende afgelopen jaar door ongekende droogte en twee record hete zomers de grootste bosbranden die het land ooit heeft meegemaakt. In totaal is een gebied ter grootte van 2,5 keer Nederland verwoest en zijn naar schatting meer dan een miljard dieren omgekomen. Koala’s in de Australische deelstaat New South Wales worden hierdoor met uitsterven bedreigd. (*11)
- In The Great Barrier Reef in Australië werd in maart een record verbleking van het koraal gemeten. (*12)
- Vorig jaar werd wereldwijd de hoogste oceaantemperatuur ooit gemeten. (*13)
- Siberië behaalde afgelopen mei en juni recordtemperaturen van 38 graden, ruim 10 graden meer dan normaal in die tijd van het jaar. Inmiddels is ruim een miljoen hectare bos in Siberië in vlammen opgegaan door bosbranden. Door de bosbranden en opwarming ontdooit de permafrost. Permafrost is de grond die normaal gesproken bevroren blijft. In die bevroren grond zitten een hoop planten, bomen en bos opgeslagen uit de vorige ijstijd. Als deze ontdooien, worden CO₂ en methaan uitgestoten in de atmosfeer. In het ergste geval kan dit leiden tot een wereldwijde temperatuurstijging van bijna een halve graad. Dit is momenteel een van de cruciale dominostenen die het proces van de opwarming van de aarde kan versnellen. (*14)
- In de afgelopen 40 jaar is bijna driekwart van het noordpoolijs verdwenen. De Noordpool warmt sneller op dan de rest van de wereld. (*15)
- Op de Zuidpool werd in februari een hitterecord gevestigd en kwam de temperatuur voor het eerst boven de 20 graden. (*16)
- Het ijs in Groenland en Antarctica smelt tegenwoordig bijna zes keer sneller dan dertig jaar geleden. (*17)
- De Thwaitesgletsjer op Antarctica staat op het punt van instorten. Deze gletsjer is zo groot als heel Groot-Brittannië en kan de zeespiegel met 65 centimeter doen stijgen. (*18)
- In de voorbije halve eeuw is meer dan de helft van het gletsjeroppervlak in Peru gesmolten. (*19)
- In augustus stortte het laatste nog intacte ijsplateau van Canada in. (*20)
- In september werd de Amerikaanse staat Californië getroffen door de heftigste natuurbranden in ruim 30 jaar. (*21)
- Een enorme sprinkhanenplaag teistert al maanden delen van Zuid-Amerika, Afrika en Azië en vormt een bedreiging voor landbouwakkers. Dit kan leiden tot grootschalige voedseltekorten. Sprinkhanen gedijen goed bij extreme weersomstandigheden waardoor het aantal sterk toeneemt en zich verspreidt. (*22)
- Afgelopen decennium was wereldwijd het warmste decennium ooit gemeten. (*23)
- De populatieomvang van diersoorten is de afgelopen halve eeuw wereldwijd met tweederde afgenomen. (*24)
- Ruim een miljoen planten- en diersoorten worden met uitsterven bedreigd. (*24)
- Er sterven wereldwijd jaarlijks 8,8 miljoen mensen aan luchtverontreiniging. Dat is meer dan aan roken. (*25)
- We leven wereldwijd tegenwoordig gemiddeld 2,9 jaar korter door luchtverontreiniging. (*25)

Nu denk je misschien: ja oké Jesper, niet lullig bedoeld, maar dit gebeurt bijna allemaal buiten Nederland. Wat merk ik daarvan? En true, we hebben hier geen smeltende ijskappen of koala’s die met uitsterven worden bedreigd, maar toch zijn de effecten van klimaatverandering hier nu ook al merkbaar:

- Zo sterven er in ons land tussen de 7.000 en 12.000 mensen per jaar door luchtverontreiniging. Dat is meer dan aan corona op dit moment. (*26)
- Nederland kende deze zomer de heetste week ooit gemeten. (*27)
- Vorig jaar juli behaalde Nederland een hitterecord met 40,7 graden. Nog nooit eerder werd de temperatuur boven de 40 graden gemeten in ons land. (*28)
- Dit voorjaar was het droogste voorjaar ooit gemeten. Dit is alweer het derde kurkdroge jaar op rij. Dit leidde op sommige plekken tot sproeiverboden, wat kan leiden tot het mislukken van oogsten. Ook werkt het kabinet momenteel aan een noodmaatregel om bij extreme droogte onze watervoorziening in stappen in te kunnen perken. (*29)
- De branden in de Deurnese Peel eerder dit jaar waren de grootste bosbranden die ons land ooit gekend heeft. 800 van de 1.000 hectare ging in vlammen op. (*30)
- Het aantal meldingen door neerslagoverlast zijn in ons land in drie jaar tijd met ruim driekwart gestegen, de schades door storm zijn over diezelfde periode verdubbeld. (*31)
- In juni verscheen een rapport van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur, kortweg Rli, waaruit blijkt dat het zeer slecht is gesteld met onze bodemkwaliteit. Dit komt door verzuring, vermesting, verdroging en verdichting. Door slechte bodems vervolgens te gebruiken voor intensieve landbouw en deze bloot te stellen aan gevaarlijke stoffen wordt de bodem minder vruchtbaar, wat leidt tot lagere landbouwopbrengsten. Omdat de bodems minder vruchtbaar zijn, houden ze ook minder water vast. Dat wordt verergerd door de droogte van klimaatverandering. (*32)
- Begin september verscheen nog een rapport van de Rli over de bodemproblemen in onze veengebieden. Met name voor de landbouw wordt de waterstand in veengebieden laag gehouden, zodat de grasopbrengst optimaal is en tractoren niet vastlopen in drassige grond. Maar als het grondwaterpeil laag is, komt veen in aanraking met zuurstof en oxideert het. Daardoor komt de opgeslagen CO₂ uit veen vrij en komt het in de atmosfeer terecht. Ook daalt door de lage waterstand de bodem met bijna een centimeter per jaar, wat weer reden is om de grondwaterstand verder te verlagen. Zo draait de vicieuze cirkel al decennia rond. (*32)

Om al deze klimaatellende een halt toe te roepen, sloot Nederland vijf jaar geleden met bijna 200 landen in Parijs een Klimaatakkoord. Het doel? Zorgen dat de aarde niet meer dan 2 graden opwarmt. Daarvoor heeft het kabinet landelijke afspraken gemaakt met politieke partijen, bedrijven en milieuorganisaties. Hoofddoelen: de CO₂-uitstoot in 2030 verminderen met 49%, en met 95% in 2050 ten opzichte van 1990. Deze afspraken werden vorig jaar vastgelegd in de Klimaatwet zodat ieder kabinet zich aan deze afspraken moet blijven houden.

Tijdens de Klimaatconferentie in Polen twee jaar geleden pleitte Nederland met 27 landen, tevergeefs, voor een verdere aanscherping van de klimaatdoelstellingen om ervoor te zorgen dat de aarde niet meer dan 1,5 graden opwarmt. De reden hiervoor was het alarmerende rapport van het IPCC, het wetenschappelijke klimaatpanel van de Verenigde Naties, waarin de, niet misselijke, gevolgen staan van die halve graad verschil (*10):

- Zo is de zeespiegelstijging bij 1,5 graden 10 centimeter minder dan bij 2 graden. Dit betekent dat 10 miljoen minder mensen worden blootgesteld aan de risico’s van de zeespiegelstijging.
- Wordt bij 1,5 graden 14% van de wereldbevolking eens in de vijf jaar blootgesteld aan extreme hittegolven. Bij 2 graden is dat 37%. Dat is een verschil van ongeveer 1,7 miljard mensen.
- Kan bij 1,5 graden opwarming nog een klein deel van het koraal overleven. Bij 2 graden sterft vrijwel al het koraal af.
- Worden de grote ijskappen op Antarctica en Groenland nog instabieler tussen de 1,5 en 2 graden, wat kan leiden tot meerdere meters aan zeespiegelstijging die honderden tot duizenden jaren aanhoudt.
- Verliest 18% van alle insecten, 16% van alle planten en 8% van alle gewervelde dieren bij 2 graden meer dan de helft van zijn leefgebied. Bij 1,5 graad is dat 6% van alle insecten, 8% van alle planten en 4% van alle gewervelde dieren.

En ga zo maar door. Ook Nederland is gebaat bij een verdere inperking van de opwarming van de aarde:

- Nederland ligt namelijk voor een groot deel onder de zeespiegel. Wanneer de zeespiegel te ver stijgt, kan dit betekenen dat we onze dijken moet verhogen om een tweede watersnoodachtige ramp te voorkomen. (*33)
- Klimaatverandering kan leiden tot tekorten aan drinkwater of voedsel door extreme weersomstandigheden. Daardoor moeten mensen hun land of regio verlaten. Dat kan gevolgen hebben voor de Nederlandse handel, die sterk afhankelijk is van de wereldeconomie. (*34)

Als je denkt dat het allemaal niet nog erger kan, tonen meerdere wetenschappelijke studies aan dat we de grens van anderhalve graad mogelijk ergens in de komende 10 jaar al bereiken. (*35) Misschien denk je nu: huh, hebben we door corona niet veel minder uitgestoten dan? Dat hebben we zeker, maar inmiddels stoten we mondiaal alweer bijna net zoveel broeikasgassen uit als voor de coronacrisis. (*36) Daarnaast staan de paar maanden die we nu in de coronacrisis zitten, in schril contrast met de ruim 100 jaar dat Nederland en de rest van de wereld opwarmt.

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) kwam begin september met een rapport waarin werd gesteld dat de CO₂-uitstoot dit jaar door de coronacrisis mondiaal ongeveer 4 tot 8% lager uit zal vallen dan het jaar daarvoor. Dat is goed nieuws, maar om niet boven de 1,5 graden opwarming te komen, zouden we deze CO₂-reductie ieder jaar vol moeten houden tot 2030. Als landen hun economische herstelpakketten van de coronacrisis niet gebruiken om verder te verduurzamen en het klimaatbeleid juist af gaan vlakken of uit gaan stellen dan kan de mondiale uitstoot uiteindelijk zelfs nog hoger uitpakken dan oorspronkelijk werd geschat voor 2030. (*36)

Tenslotte is het ook belangrijk om te weten dat broeikasgassen vele jaren in de atmosfeer blijven hangen. Het kan zelfs nog duizenden jaren duren voordat het overschot aan broeikasgassen helemaal uit de atmosfeer is verdwenen. Het is helaas dus niet zo dat als we vandaag niks meer uitstoten het klimaatprobleem morgen is opgelost. Hoeveel de aarde uiteindelijk opwarmt zal afhangen van ons eigen gedrag en de politieke keuzes die worden gemaakt.

HOOFDSTUK 3: KLIMAATHOOP
Gelukkig is er na al deze klimaatellende ook klimaathoop, want de natuurlijke elementen van onze aarde voorzien ons tegenwoordig van duurzame, schone energie, zoals:

Zonne-energie: dat is energie die wordt opgewekt door de kracht van de zon, bijvoorbeeld door middel van zonnepanelen.
Windenergie: dat is energie die wordt opgewekt door de kracht van de wind, bijvoorbeeld door middel van windmolens.
Geothermische energie: dat is energie die wordt gewonnen door warm water diep uit de aardbodem te pompen.
Energie uit water: dat is dus energie die wordt opgewekt uit water, zoals bijvoorbeeld waterkracht en aquathermie.
Bio-energie: dat is energie die wordt geproduceerd uit biomassa. Biomassa is biologisch of organisch afval dat je door verbranding, vergisting of vergassing om kunt zetten in brandstof, elektriciteit of warmte. Denk bij biologisch of organisch afval bijvoorbeeld aan houtafval, mest, gft en plantaardige olie of vet. Biomassa staat op het moment alleen flink ter discussie, maar daar kom ik nog op terug in een andere aflevering.

Energie uit duurzame bronnen wordt ook steeds goedkoper en zal daarmee de prijs van fossiele brandstoffen snel voorbij gaan. Dat komt omdat fossiele brandstoffen als aardgas en olie uiteindelijk op zullen raken. Duurzame energie is in principe oneindig, want er is altijd zon, wind of water. Verder groeien de technologische ontwikkelingen en schaalvergrotingen van duurzame energie razendsnel. Ook kent het opwekken van fossiele energie kosten door gezondheidsschade en milieuproblemen, die het opwekken van duurzame energie niet kent. (*37) Het is daarom verstandiger om over te stappen op duurzame energie dan om fossiele energie te blijven gebruiken.

En dat brengt mij bij:

HOOFDSTUK 4: KLIMAATACTIE
“Als iedereen op aarde zoals een Nederlander zou leven, zouden we 2,9 aardes per jaar verbruiken. We verbruiken veel energie en hebben allemaal een auto, laptop, koelkast en telefoon. Dat telt allemaal op. Het is onduidelijk hoe ver we kunnen gaan met het vergroten van onze ecologische voetafdruk. Op een gegeven moment houdt dat op. We zouden meer moeten leven als in 1969. Minder reizen, minder autorijden, niet elke keer weer nieuwe spullen en onze CO₂-uitstoot terugbrengen.”

Aldus Robert Klijn van Fair Impact in een interview met NOS vorig jaar. (*38)

Het moge duidelijk zijn dat wij zeer goed zijn in het uitputten van onze aarde. Ook stoten wij ruim twee keer zoveel CO₂ uit dan de gemiddelde wereldburger. (*39) In de volgende afleveringen ga ik je door middel van acht actiepunten uitleggen wat jij kunt doen om je CO₂-voetafdruk te verkleinen. Wees gerust: je hoeft niet te leven zoals in 1969. Je mag je smartphone houden en je Volkswagen busje hoeft ook geen stof te happen…

BRONNEN

*1: https://twitter.com/realdonaldtrump/status/1086971499725160448

*2: https://www.clo.nl/indicatoren/nl0226-temperatuur-mondiaal-en-in-nederland

*3: https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/11/4/048002
https://www.nature.com/articles/s41558-019-0424-x
https://climate.nasa.gov/scientific-consensus/
https://pubs.acs.org/doi/10.1021/es501998e
https://science.sciencemag.org/content/306/5702/1686
https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/10/9/094025
https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0270467616634958
https://whatweknow.aaas.org
https://www.opr.ca.gov/facts/list-of-scientific-organizations.html

*4: https://nl.wikipedia.org/wiki/Broeikasgas

*5: https://www.milieucentraal.nl/klimaat-en-aarde/klimaatverandering/wat-is-het-broeikaseffect/

*6: https://www.nu.nl/buitenland/6055333/elke-zes-seconden-verdwijnt-tropisch-regenwoud-ter-grootte-van-voetbalveld.html

*7: https://nl.wikipedia.org/wiki/Oceaanverzuring

*8: https://dekennisvannu.nl/site/artikel/Mens-brengt-vooral-grote-zeedieren-tot-uitsterven/8476
https://npofocus.nl/artikel/7676/gaan-soorten-nu-voor-de-zesde-keer-massaal-uitsterven
https://www.theguardian.com/environment/2015/jun/21/mass-extinction-science-warning
https://nl.wikipedia.org/wiki/Antropoceen
https://www.vpro.nl/speel~WO_NTR_15716517~het-antropoceen-het-tijdperk-van-de-mens-tegenlicht-in-de-klas~.html

*9: https://phys.org/news/2017-04-future-co2-climate-potentially-unprecedented.html
https://www.knmi.nl/over-het-knmi/nieuws/was-het-klimaat-eerder-zo-warm

https://www.nu.nl/dieren/6076337/wwf-rapport-omvang-dierenpopulaties-in-halve-eeuw-twee-derde-gedaald.html
https://www.wwf.nl/wat-we-doen/focus/biodiversiteit/living-planet-report/2020

*25: https://www.nu.nl/klimaat/6036433/luchtvervuiling-veroorzaakt-wereldwijd-meer-doden-dan-roken.html
https://academic.oup.com/cardiovascres/article/doi/10.1093/cvr/cvaa025/5770885

*26: https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2018/01/23/gezondheidswi nst-door-schonere-lucht
https://npofocus.nl/artikel/7750/waarom-is-fijnstof-zon-groot-probleem
https://www.longfonds.nl/buitenlucht-en-je-longen/ongezonde-lucht

*27: https://www.ad.nl/binnenland/nieuw-record-warmste-week-ooit-gemeten~aa985922/

*28: https://www.knmi.nl/over-het-knmi/nieuws/temperatuur-door-historische-grens-van-40-c

*29: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/knmi-droogste-voorjaar-ooit-gemeten~bc1161e5/
https://www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/grote-droogte-akkergrond-verstuift-en-er-verdampt-meer-dan-dat-er-regen-valt~bebeb859/
https://www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/meerdere-waterschappen-stellen-nu-al-sproeiverbod-in~b3138b1f/
https://www.ad.nl/politiek/drinkwater-op-rantsoen-bij-extreme-droogte-kunnen-maar-beter-voorbereid-zijn~a03c9342/
https://nos.nl/artikel/2291772-boer-vreest-voor-mislukte-oogst-droogte-is-erger-dan-vorig-jaar.html

*30: https://www.omroepbrabant.nl/nieuws/3193645/brand-in-deurnese-peel-is-de-grootste-natuurbrand-ooit-in-nederland-en-is-nog-lang-niet-uit

*31: https://www.nu.nl/economie/6062833/steeds-meer-schadeclaims-bij-verzekeraars-vanwege-extreem-weer.html

*32: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/slechte-bodemkwaliteit-in-nederland-staat-het-halen-van-de-klimaatdoelen-in-de-weg~bf00fe8c/
https://www.rli.nl/publicaties/2020/advies/de-bodem-bereikt
https://rli.nl/publicaties/2020/advies/stop-bodemdaling-in-veenweidegebieden-het-groene-hart-als-voorbeeld
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/waarom-doet-het-rijk-zo-weinig-aan-bodemdaling-en-co2-uitstoot-in-veenweidegebieden~bdc5ab90/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

*33: https://www.ad.nl/binnenland/klaar-met-alle-meningen-over-klimaatverandering-dit-zijn-de-feiten~ace1349c/
https://nos.nl/artikel/2253960-wat-een-halve-graad-meer-of-minder-opwarming-betekent-voor-nederland.html

*34: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/gevolgen-klimaatverandering

*35: https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/2017GL073480
https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/30797/EGR2019.pdf?sequence=1&isAllowed=y
https://public.wmo.int/en/media/press-release/new-climate-predictions-assess-global-temperatures-coming-five-years

*36: https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/pbl-new-climate-institute-2020-exploring-the-impact-of-covid-19-pandemic-on-global-emission-projections_4231.pdf
https://www.nu.nl/klimaat/6075140/rapport-op-lange-termijn-kan-coronacrisis-leiden-tot-hogere-co2-uitstoot.html
https://nos.nl/artikel/2347489-wetenschappers-uitstoot-broeikasgassen-bijna-terug-op-niveau-van-voor-corona.html

*37: https://www.ad.nl/energie/waarom-we-van-het-aardgas-gaan-in-vijfentwintig-antwoorden~ac264a5d/
https://www.consumentenbond.nl/energie-vergelijken/groene-stroom-5-misverstanden
https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2016/37/aardgas-voor-bijna-80-procent-op
https://www.financialinvestigator.nl/nl/nieuws-detailpagina/2019/06/25/Schroders-Toename-duurzame-energie-maakt-energie-binnenkort-goedkoper-in-plaats-van-duurder
https://www.ad.nl/wonen/groene-energie-uit-nederland-soms-goedkoper-dan-grijze~a0e1a874/

*38: https://nos.nl/artikel/2295575-onderzoek-vandaag-hebben-we-verbruikt-wat-de-aarde-in-een-jaar-kan-leveren.html

*39: https://www.nu.nl/klimaat/6033276/klimaatvraag-hoeveel-co2-stoot-een-mens-gemiddeld-uit.html#:~:text=Nederlander%20stoot%20meer%20CO2%20uit,met%20een%20inwoner%20van%20China.

De Klimaatspagaat

info@deklimaatspagaat.nl