De Klimaatspagaat

Actie 8

Vlieg Minder, Compenseer Meer

Ik eindig deze podcast met hoogstwaarschijnlijk een van de moeilijkste acties uit deze serie. Zeker nu we allemaal langer thuis zitten door corona wordt de behoefte om te gaan reizen alleen maar groter. Dat is voor mij zeker niet anders. Ik ben zelf ook geen heilig boontje wat vliegen betreft. Voor de coronacrisis zat ik voor mijn werk regelmatig in het vliegtuig om bijvoorbeeld mee te gaan naar een show van een van mijn artiesten of om op werkbezoek te gaan bij mijn collega’s in Engeland. Tel daarbij nog alle rondreizen op die ik gemaakt heb en je kunt gerust concluderen dat ik een meer dan frequente vliegtuigpassagier ben geweest. Op de website van Milieu Centraal kun je je CO₂-voetafdruk berekenen voor zowel je huishouding als voor je vakantie. (*1) En ik moet eerlijk zeggen dat ik schrok toen ik dat onlangs ded. Met afstand de meeste impact van mijn CO₂-voetafdruk zit ‘m in het vliegen. Dat komt omdat vliegtuigen op grote hoeveelheden van de fossiele brandstof kerosine vliegen. Buiten dat vliegtuigen tonnen aan CO₂-uitstoten zijn ze ook vervuilend, omdat vliegtuigen de nodige ultrafijnstof en stikstofoxide uitstoten.

Een Boeing 747-8I neemt voor een langeafstandsvlucht maar liefst 190 ton kerosine mee. Met 410 passagiers aan boord is dat per passagier vier volle badkuipen gevuld met kerosine. De CO₂ die wordt uitgestoten en achterblijft in de atmosfeer is ongeveer 2,5 keer het gewicht van het vliegtuig. (*2) Om een idee te geven hoeveel dat is: de CO₂-uitstoot van een retourtje Thailand staat gelijk aan een jaar lang opgewekte energie uit twintig zonnepanelen, 15 jaar lang iedere dag 5 minuten douchen, of dertig jaar lang een koelkast aan hebben staan. (*3) Kortom, echt bizar veel CO₂ dus. Gelukkig worden oudere type vliegtuigen, zoals de Boeing 747, wel uitgefaseerd om plaats te maken voor modernere type vliegtuigen. (*4) Omdat modernere vliegtuigen steeds efficiënter, zuiniger en lichter worden, is het gemiddelde brandstofverbruik per passagier de afgelopen 50 jaar met ongeveer 45% gedaald. Gelukkig maar, want anders hadden we per persoon bijna acht volle badkuipen gevuld met kerosine nodig gehad voor langeafstandsvluchten. (*5) Echter, nóg zuiniger vliegen is vrijwel onmogelijk.

De luchtvaartsector in Nederland behoort, samen met de landbouw, tot de zwaarst gesubsidieerde bedrijfstakken in Nederland. (*6) Zo zit er onder andere geen belasting op kerosine en geen btw op vliegtickets. En daarin schuilt het probleem, want vliegen is eigenlijk veel te goedkoop. Ongeveer 80% van de wereldbevolking heeft nog nooit gevlogen, (*7) maar omdat vliegen relatief zo goedkoop is, de bevolking groeit en de welvaart toeneemt, vliegen we wereldwijd tegenwoordig steeds meer en steeds verder. (*8) Alleen Schiphol Airport is, onder normale omstandigheden, al goed voor ruim 70 miljoen vliegtuigpassagiers per jaar en is daarmee na Heathrow in London en Charles de Gaulle in Parijs de grootste luchthaven van Europa. (*9) Jaarlijks vinden er, onder normale omstandigheden, meer dan 600.000 vliegbewegingen van en naar de Nederlandse luchthavens plaats. (*8)Daardoor is de CO₂-uitstoot van de Nederlandse luchtvaart nu 2,5 keer zo groot als 30 jaar geleden. (*10) Omdat de luchtvaart zo enorm gesubsidieerd wordt, kan het wel drie keer goedkoper zijn om het vliegtuig te pakken naar een Europese bestemming in plaats van de trein, (*11) terwijl de trein ongeveer zeven keer minder CO₂ uitstoot dan het vliegtuig. (*12) De luchtvaart is op dit moment goed voor ongeveer 6 à 7% van de hele Nederlandse CO₂-uitstoot, (*10) maar de verwachting is dat met de huidige groei dit aantal de komende 30 jaar zal verdubbelen. (*13)

Daardoor wordt het uiteindelijk lastig om de doelstellingen uit het Klimaatakkoord van Parijs te kunnen halen. (*14) Ironisch genoeg staat er geen woord over de luchtvaart in het Klimaatakkoord van Parijs, maar na ruim zes jaar onderhandelen, sloten in 2016 ruim 65 landen, waaronder Nederland, een klimaatakkoord voor de burgerluchtvaart. Doelstellingen van dit klimaatakkoord: de groei van luchtvaartmaatschappijen moet vanaf dit jaar CO₂-neutraal zijn en de CO₂-uitstoot moet vanaf 2050 de helft minder zijn dan in 2005. (*15) Dat klinkt mooi, alleen is deelname aan dit akkoord voor luchtvaartmaatschappijen tot 2027 op vrijwillige basis en zijn er nog een tal van andere uitzonderingsmaatregelen.

Het kabinet vertaalde deze doelstellingen naar de Luchtvaartnota: een beleidsplan voor de toekomstige ontwikkelingen van de Nederlandse luchtvaart tot 2050. Hierin werd de afspraak uit het klimaatakkoord voor de burgerluchtvaart overgenomen dat de CO₂-uitstoot vanaf 2050 de helft minder moet zijn dan in 2005. Ook werd de ambitie uitgesproken om in 2070 helemaal geen CO₂ meer uit te stoten. (*16) Een onderdeel van de Luchtvaartnota is de milieueffectrapportage: een rapportage waarin de effecten op het milieu en klimaat vermeld staan. De commissie die de milieueffectrapportage beoordeelde, kwam eind juli tot de conclusie dat de rapportage veel te ‘vaag’ is en er geen concrete doelen en maatregelen genoemd worden. (*17) En dat is waar de schoen wringt, want in hoeverre is dat eigenlijk mogelijk? Het probleem is namelijk dat er op dit moment nog niet veel duurzame opties zijn voor de luchtvaart. Zo staat elektrisch vliegen voor de burgerluchtvaart nog in de kinderschoenen. (*18) Andere duurzame opties, zoals vliegen op waterstof, zijn nog te duur (*19) of nog in ontwikkeling, zoals bijvoorbeeld bij vliegen op synthetische kerosine het geval is. (*20)

Desondanks wil het kabinet dat de Nederlandse luchtvaart vanaf 2023 alleen nog maar kerosine tankt die bijgemengd is met een duurzame brandstof. (*21) De enige duurzame brandstof die op dit moment voor handen is, is biokerosine. (*22) Dat is kerosine vermengd met afvalolie, algen of biomassa, wat zorgt voor minder CO₂-uitstoot. Zo vliegt KLM vanaf Los Angeles op biokerosine die gemaakt is van gebruikt frituurvet. (*23) Er is niks mis met het feit dat de KFC’s en Burger Kings van deze wereld hun frituurvet een tweede leven geven, maar je moet voor een korte afstand, laten we zeggen van Amsterdam naar Parijs, al een miljoen zakken friet eten. (*24) Je hebt dus ontzettend veel biokerosine nodig en het is momenteel nog te schaars en ruim twee keer zo duur als normale kerosine. (*25)

Gelukkig is er ook goed nieuws, want Nederland opent over twee jaar de eerste biokerosineraffinaderij van Europa. Verwacht wordt dat deze biokerosineraffinaderij 100.000 ton biokerosine per jaar kan produceren. (*26) Het is ook de vraag wat het kabinet gaat doen met het advies van de Sociaal Economische Raad omtrent biomassa. Dit kwam ook naar voren in een eerdere actie van deze podcastserie. Als van biomassa wordt afgestapt voor het opwekken van warmte en elektriciteit dan is de luchtvaart en scheepvaart een mooi alternatief om biomassa voor te produceren, totdat er betere duurzame alternatieven zijn. Ook komt er vanaf 2021 een vliegtaks van ongeveer 7 euro per vliegticket om mensen meer te stimuleren om milieubewuste keuzes te maken. (*27) Op dit moment zijn het nog druppeltjes op een gloeiende plaat. De hoeveelheid beschikbare biokerosine dekt met de komst van de nieuwe biokerosineraffinaderij nog steeds maar een klein gedeelte van alle vluchten die onder normale omstandigheden vertrekken en je kunt je afvragen in hoeverre mensen voor ongeveer 7 euro worden gestimuleerd om echt milieubewuste keuzes te maken, maar het is een begin. Het zou ook mooi zijn als Nederland als trendsetter in Europa andere landen kan inspireren om ook biokerosineraffinaderijen te bouwen om zodoende de CO₂-uitstoot verder te verminderen.

Toch ligt de verantwoording niet alleen bij de politiek, maar ook bij onszelf. Door de coronacrisis staat een groot deel van de vliegtuigen nu aan de grond, maar hoe gaan we onze reislust stillen als corona straks hopelijk voorbij is en alle grenzen weer open gaan? Want het eerlijke verhaal is dat er voorlopig nog niet echt een schone manier van vliegen bestaat. Je kunt via allerlei organisaties en airlines wel je reis ‘compenseren’. Door een relatief klein bedrag te betalen, worden bomen geplant of wordt er bos beschermd, als compensatie voor de door jouw gemaakte reis. Alleen is de verhouding zo scheef dat het enige wat je in feite compenseert je schuldgevoel is. Het NPO programma Rambam deed onderzoek: een retourtje Amsterdam – Tokyo compenseren kost, afhankelijk van de organisatie of vliegtuigmaatschappij waar je compenseert, tussen de 11 en 78 euro. Maar Rambam berekende dat om alle kosten voor dat retourtje te compenseren 760 bomen per persoon geplant moeten worden en de kosten hiervoor maar liefst 3.800 euro per persoon bedraagt. Hier komt de prijs van het vliegticket nog bovenop. Je compenseert in verhouding dus eigenlijk niet meer dan een dennennaaldje. (*28) Als je je reislust graag wilt stillen, overweeg dan een vakantie dichterbij huis en pak waar mogelijk de trein of desnoods de bus. Zie het prijsverschil tussen het vliegtuig en de trein niet als een last, maar als een investering in het klimaat.

Ga je toch liever vliegen omdat er bijvoorbeeld geen schoner alternatief is voor je vakantie, je een liefje hebt in de Filipijnen of omdat je ervan afhankelijk bent voor je werk? Boek dan altijd een rechtstreekse vlucht in economy class bij een vliegtuigmaatschappij die het minst bijdraagt aan vervuiling. De website atmosfair.de kan je daarbij helpen. Hier vind je de 200 grootste vliegtuigmaatschappijen die aan de hand van een formule beoordeeld worden op duurzaamheidsniveau. Ze kijken hierbij onder andere naar het type vliegtuig, betrokkenheid bij milieuvervuiling, afstand, zeteldichtheid en bezettingsgraad. Indien mogelijk is het ook goed om te kijken met welk type vliegtuig je vliegt, omdat moderne vliegtuigen over het algemeen zuiniger, efficiënter of lichter zijn dan hun oudere broertjes, en daarmee minder vervuilend. Je vindt meestal meer informatie over de type vliegtuigen op de websites van de vliegtuigmaatschappijen. De minst vervuilende passagiersvliegtuigen op dit moment zijn onder andere: de Airbus A320neo, A350-900, A380-800 en de Boeing 787 Dreamliner. (*29)

En tot slot: compenseer, compenseer, compenseer. Ook al is CO₂-compensatie slechts een dennennaaldje aan een dennenboom, is iets doen altijd beter dan niets doen. Doe dit dan wel bij een non-profit organisatie als Trees For All zodat je zeker weet dat het gros van het bedrag ook daadwerkelijk naar CO₂-compensatie gaat. Compenseer ook zoveel mogelijk op andere vlakken, bijvoorbeeld door middel van de acties die in deze podcastserie voorbij zijn gekomen, want uiteindelijk is iedere ton CO₂ die niet in de atmosfeer terechtkomt een ton minder die bijdraagt aan de opwarming van de aarde.

EINDWOORD
Er zullen ongetwijfeld mensen zijn die nu bij zichzelf denken dat het geen zin heeft om je CO₂-voetafdruk te verkleinen zolang grote vervuilers als Amerika en China niet minder gaan uitstoten. En het is waar dat iedereen zijn steentje bij zal moeten dragen om klimaatverandering een halt toe te roepen, maar bedenk je wel dat China het land was dat drie jaar geleden meer investeringen deed in duurzame energie dan alle rijke landen bij elkaar en ernaar streeft om voor 2060 helemaal klimaatneutraal te zijn. (*30) Bedenk je ook dat er binnenkort in Amerika weer verkiezingen zijn. Trumps democratische opponent Joe Biden heeft de verkiezingsbelofte gedaan dat als hij president wordt hij veel geld zal investeren om de netto uitstoot van broeikasgassen tegen 2050 te elimineren. Verder wil Joe Biden opnieuw toetreden tot het Klimaatakkoord van Parijs, waar Trump eerder is uitgestapt. (*31) Daarnaast is de verwachting dat de bevolkingsgroei in het laatste decennium van deze eeuw afneemt. (*32)

Maar stel dat het toch allemaal anders loopt. Het lukt China niet om de CO₂-uitstoot terug te dringen, Trump wordt herkozen als president en we fokken er als konijnen op los: vrijwaart dat ons dan om niets te doen? Wetende dat wij zelf ruim twee keer zoveel CO₂ uitstoten als een gemiddelde wereldburger? (*33) Wetende dat, als iedereen op deze wereld als een Nederlander zou leven, we bijna drie aardes nodig hebben om in onze behoeftes te voorzien? (*34) Wetende dat als we niets doen we de aarde sowieso verder naar de klote helpen? Wetende dat we ons nageslacht dan opzadelen met onze problemen? Het ontdoet ons niet van de plicht om het in ieder geval te proberen. En het zal uiteindelijk ook moeten, want de bodems raken uitgeput (*35) en onze huidige manier van leven wordt op den duur onhoudbaar.

Gaan we ooit helemaal stoppen met vlees eten? Ook al vind ik moreel gezien dat we dat wel zouden moeten doen, denk ik niet dat dat gaat gebeuren. Gaan we ooit klimaatneutraal vliegen? Wellicht in de toekomst, maar voorlopig ook niet. Maar stel dat we klein beginnen: als we nu allemaal een jaar lang één dag per week geen vlees meer gaan eten dan zou dit net zoveel CO₂-uitstoot besparen als wanneer ruim een miljoen auto’s in Nederland een jaar lang stil zouden staan. (*36) Laten we ook die niet noodzakelijke retourvlucht naar bijvoorbeeld Azië skippen: daarmee bespaar je net zoveel CO₂ als bijna zes jaar helemaal geen vlees eten. (*37) Dit zijn relatief kleine acties waarmee je een groot verschil maakt op je CO₂-voetafdruk en daarmee het klimaat.

Onthoud dat je CO₂-voetafdruk verkleinen geen klimaatspagaat is tussen alles of niets, of van grijs versus groen, want een volledig klimaatneutrale voetafdruk is helaas onmogelijk. Je zult altijd direct of indirect een aandeel hebben in de CO₂-uitstoot. Alleen is het wel belangrijk dat je je best doet om deze zo klein mogelijk te houden, want met cognitieve dissonantie gaan we het verschil niet maken, maar door onze CO₂-voetafdruk te verkleinen en de politiek verantwoordelijk houden voor en af te rekenen op adequaat klimaatbeleid wel.