Actie 2

Het kwam bij de vorige actie al kort naar voren, maar als er iemand een stempel kan drukken op het klimaat dan is het wel de politiek. En daar kun jij invloed op uitoefenen met jouw stem. En dat is nodig, want vijf jaar geleden werd de Nederlandse staat door actieorganisatie Urgenda aangeklaagd. Urgenda vond dat de Nederlandse staat zijn zorgplicht schond door te weinig te doen om ons te beschermen tegen de gevaren van klimaatverandering. Met succes, want na een juridische strijd, die in totaal ruim zes jaar duurde, werd Urgenda vorig jaar in het gelijk gesteld. Het kabinet is daardoor verplicht de uitstoot van broeikasgassen dit jaar met minstens 25% verminderen, ten opzichte van 1990. (*1) Ondanks de gunstige klimaateffecten van de coronacrisis en een aantal extra maatregelen die in april werden doorgevoerd, is het op dit moment nog onzeker of het kabinet dit ook daadwerkelijk gaat halen. (*2)

Datzelfde geldt voor de klimaatdoelen uit het Klimaatakkoord. Veel landen, waaronder Nederland, doen namelijk te weinig om de temperatuurstijging onder de 2 graden opwarming te houden. Zo is de verwachting dat we de eerste hoofddoelstelling, 49% minder CO₂-uitstoot ten opzichte van 1990 in 2030, niet gaan realiseren. (*3) Ook is Nederland op energiegebied het minst duurzame land van Europa. Vanwege afspraken die zijn gemaakt tussen de EU-lidstaten zou Nederland dit jaar minimaal 14% van zijn energie uit duurzame bronnen moeten halen. Vorig jaar stond de teller nog op een magere 8,6%. (*4) De verwachting is dat Nederland dit jaar op 11,4% uit zal komen. (*5) Om toch die 14% te halen, heeft het kabinet voor 200 miljoen euro duurzame energie ingekocht in Denemarken. Het Scandinavische land heeft namelijk al meer duurzame energie opgewekt dan is afgesproken en heeft zodoende nog duurzame energie ‘over’. (*6) Dit betekent niet dat er ineens pijpleidingen of hoogspanningskabels voor duurzame energie worden gelegd van Denemarken naar Nederland, maar dit is enkel boekhoudtechnisch: Nederland mag de Deense duurzaam opgewekte energie rapporteren als Nederlandse. Desondanks gaat de werkelijke verduurzaming in Nederland dus nog steeds te langzaam.

Ruim 60% van onze duurzaam opgewekte energie bestaat ook nog eens uit biomassa (*7), wat bij zowel de politiek als de wetenschap voor net zoveel verdeeldheid zorgt als een gemiddelde uitspraak van Donald Trump. Biomassa is biologisch of organisch afval dat je door verbranding, vergisting of vergassing om kunt zetten in brandstof, elektriciteit of warmte. Denk bij biologisch of organisch afval onder andere aan houtafval, mest, gft en plantaardige olie of vet. Op papier is biomassa een mooie oplossing. Bomen en planten bijvoorbeeld halen tijdens hun leven CO₂ uit de atmosfeer. Bij de verbranding van hout komt net zoveel CO₂ vrij als eerder is opgenomen. Daardoor komt er geen extra CO₂ in de atmosfeer, wat wel het geval is bij fossiele brandstoffen. De discussie is alleen of dit in de praktijk ook zo werkt, omdat bossen nu eenmaal niet zo snel aangroeien en biodiversiteit verloren gaat door houtkap. Bovendien moet veel hout geïmporteerd worden, wat ook weer extra CO₂-uitstoot met zich meebrengt. Bij de verbranding komt ook nog eens fijnstof en stikstof vrij, wat niet goed is voor het milieu en onze gezondheid. De Sociaal-Economische Raad (SER) deed onderzoek in opdracht van het kabinet en kwam begin juli tot de conclusie dat biomassa voor warmte en elektriciteit zo snel mogelijk moet worden afgebouwd, en dat er in plaats van biomassa beter ingezet kan worden op andere duurzame alternatieven, zoals geothermie en aquathermie. (*8) Het is op dit moment nog onduidelijk wat het kabinet met dit advies gaat doen.

Voor iedereen die onder een steen geleefd heeft, zitten we momenteel ook nog middenin de stikstofcrisis. Stikstof is een onschadelijk gas dat ongeveer 80% van onze atmosfeer beslaat. Daar is dus niks mis mee. Alleen wordt het wel een dingetje als stikstof een verbinding aangaat met andere stoffen. Zo ontstaat ammoniak als stikstof een verbinding aangaat met waterstof. Ammoniak komt met name uit mest en kunstmest van de landbouw. Stikstofoxiden ontstaan als stikstof een verbinding aangaat met zuurstof. Dit gebeurt bij verbranding op hoge temperatuur. Denk bijvoorbeeld aan de verbrandingsmotor van een auto of bij productieprocessen in de industrie. Stikstofverbindingen als ammoniak en stikstofoxiden noemen we in de volksmond gewoon stikstof. Als ik het in deze podcastserie heb over ‘stikstof’, bedoel ik dus eigenlijk stikstofverbindingen zoals ammoniak en stikstofoxiden. Stikstof verspreidt zich via het water of door de lucht en kan de luchtkwaliteit verslechteren en leiden tot problemen voor onze gezondheid. Stikstof tast ook de natuur en biodiversiteit aan die onze aarde juist klimaatbestendiger maken. Omdat ruim 160 natuurgebieden, de zogenaamde Natura 2000-gebieden, in Nederland een beschermde status hebben, mag er in de buurt van deze natuurgebieden niet gebouwd worden. Toch deelde de overheid de afgelopen jaren veel vergunningen uit, maar vorig jaar besloot de Raad van State dat dat niet meer mag onder de zogeheten PAS-wetgeving, die het verlenen van deze vergunningen toestond. Daardoor moeten alle nieuwe vergunningen nu opnieuw beoordeeld worden. Maar omdat Nederland zo’n klein land is, kom je al snel in de buurt van een beschermd natuurgebied. En daarmee stonden zo’n 18.000 bouw- en infrastructuurprojecten die bijdragen aan stikstofuitstoot plotseling op losse schroeven en moesten er ineens allerlei maatregelen genomen worden om de stikstofuitstoot te verminderen, zoals de maximumsnelheid verlagen naar 100 kilometer per uur, veehouderijen vrijwillig uitkopen en investeren in natuurherstel om zodoende weer vergunningen te kunnen verlenen. (*9)

In april dit jaar presenteerde het kabinet het definitieve plan om de stikstofproblematiek tegen te gaan. Alleen blijkt na onderzoek van het Adviescollege Stikstofproblematiek dat dit plan onvoldoende is en de plannen leiden tot een verlaging van de stikstofuitstoot van ongeveer 26% in 2030, terwijl 50% geadviseerd wordt. De boeren voelen zich onevenredig hard geraakt door de stikstofcrisis en dat leidt tot het straatbeeld dat we inmiddels allemaal wel kennen: trekkers op snelwegen, trekkers op het Malieveld en trekkers voor de deur van zo’n beetje iedereen die een tegengeluid laat horen dat de boeren niet aanstaat. Of ze hierin een punt hebben, kom ik op terug in een andere aflevering. (*9) 

Nu we langzaam overgaan van de coronacrisis naar waarschijnlijk een van de grootste economische crisissen die ons land ooit gekend heeft, zou je hopen dat de coronapandemie een eyeopener zou zijn voor het kabinet om juist meer te doen aan het klimaatprobleem. Zoals naar voren kwam in de eerste aflevering van deze podcastserie is het belangrijk om juist nu de economie duurzaam te herstellen en het klimaatbeleid niet af te vlakken of uit te stellen. Helaas lijkt het kabinet op dit moment te weinig werk te maken van duurzaam herstel.

Zo worden de uitgegeven steunpakketten voor de coronacrisis door landen om ons heen, zoals Frankrijk en Duitsland, gebruikt om duurzame investeringen te versnellen, terwijl het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) begin juli concludeerde dat Nederland juist te weinig werk maakt van duurzaam herstel en zich daarentegen teveel richt op crisisbeleid voor de korte termijn. Zo stelt Frankrijk bijvoorbeeld extra duurzame voorwaarden aan de steun aan vliegtuigmaatschappij AirFrance. De trein moet korte vluchten gaan vervangen en er zijn eisen gesteld aan het gebruik van duurzame kerosine. Nederland daarentegen stelt nauwelijks aanvullende klimaatvoorwaarden aan het overeind houden van KLM. (*10)

Datzelfde geldt voor het Nationaal Groeifonds dat begin september werd gepresenteerd. Het Nationaal Groeifonds is een investeringsfonds van in totaal 20 miljard euro voor eenmalige projecten die de Nederlandse economie in de komende 20 tot 30 jaar weerbaarder moeten maken en bijdragen aan het halen van de klimaatdoelen van Parijs. Alleen worden er geen harde klimaatvoorwaarden gesteld om in aanmerking te komen voor financiering uit het Nationaal Groeifonds. Daarmee lijkt het kabinet zich weer blind te staren op economische groei in plaats van duurzaam herstel. (*11)

Tenslotte kwamen eind juli, na vier dagen intensief onderhandelen, de EU-landen, waaronder Nederland, tot een akkoord over het herstelfonds van 750 miljard euro voor de Europese landen om uit de coronacrisis te komen. Helaas is er tijdens die onderhandelingen juist gesneden in de budgetten voor innovatie, klimaat en duurzaam herstel. (*12) Het Europees Parlement, dat de begroting goed moet keuren, heeft bij een stemming de huidige begroting verworpen. Het Europees Parlement vindt onder andere dat er juist meer geld moet gaan naar innovatie, klimaat en duurzaam herstel, omdat de bezuinigingen ingaan tegen de klimaatdoelstellingen van de EU. De stemming is niet bindend, maar laat wel zien hoe de vlag erbij hangt. Het Europees Parlement zal met alle regeringsleiders rond de tafel gaan over mogelijke aanpassingen aan de begroting. De daadwerkelijke stemming wordt rond oktober verwacht. (*13)

Ik kan me voorstellen dat je na het horen van al deze bedragen wel wilt weten wat het Klimaatakkoord moet gaan kosten. De berekeningen lopen behoorlijk uiteen, maar De Volkskrant gooide alle berekeningen op een grote hoop en kwam tot een ruwe schatting van ongeveer 480 miljard euro over de periode 2017 tot 2050. Hierin zijn geen kabinetskeuzes meegenomen zoals wel of niet stoppen met biomassa. Dit komt neer op gemiddeld 14,5 miljard euro per jaar tot 2050. (*14) Dat is een hoop geld, maar meerdere onderzoekers concludeerden dat de kosten van het Klimaatakkoord sowieso lager zijn dan de economische gevolgen van klimaatverandering als we niets doen. (*15)

Daarnaast subsidieert het kabinet nog altijd de fossiele sector met ruim 8 miljard euro per jaar. (*16) Verder dragen de 12 meest vervuilende bedrijven in Nederland, die samen goed zijn voor een vijfde van alle uitstoot in Nederland, amper bij aan de subsidiepot voor verduurzaming van hun sector. Tata Steel, een van de grootste vervuilers in Nederland, betaalt zelfs helemaal niets, omdat de staalproductie in Nederland is vrijgesteld van energiebelastingen. (*17) 

Het is ook niet zo dat het klimaatprobleem sinds gisteren pas speelt. Zo publiceerde de Club van Rome, een organisatie van tientallen onderzoekers, technocraten en zakenmannen, in 1972 al het alarmerende rapport Grenzen Aan De Groei. (*18) Hierin waarschuwde de Club van Rome toen al voor de desastreuse impact van bevolkingsgroei en industriële productie op het milieu en de grondstofvoorraden. Het rapport sloeg in als een bom en zette thema’s als milieu en klimaat niet alleen in Nederland, maar ook wereldwijd op de kaart. Helaas heeft de politiek in die kleine 50 jaar te weinig gedaan om het klimaatprobleem serieus aan te pakken. (*19) Zonde, maar we kunnen de tijd helaas niet meer terugdraaien. Het kabinet kan er wel alles aan doen om ervoor te zorgen dat de problemen, en daarmee de kosten, niet nog verder oplopen.

En daar zit voor mijn gevoel de crux, want het kabinet lijkt in een klimaatspagaat te zitten tussen het brandend houden van vervuilend vuur enerzijds en duurzaam vuur anderzijds. Omdat overheidsbelangen van de vervuilende sectoren botsen met de klimaatdoelstellingen en akkoorden zoekt het kabinet vaak naar tussenoplossingen. Dat zien we bijvoorbeeld bij de aanpak van de stikstofcrisis, de corona steunpakketten aan bijvoorbeeld KLM zonder verdere eisen aan verduurzaming (*20) en de vele miljarden aan subsidies die nog jaarlijks naar de fossiele sector gaan. (*16) Alleen kun je met het klimaat geen compromis sluiten, want “Nature doesn’t bargain and you cannot make “deals” with physics”, zoals klimaatactiviste Greta Thunberg eerder dit jaar zei bij het Europees Parlement. (*21)

Wat wel positief is, is dat tegenwoordig alle partijen, behalve de PVV en Forum voor Democratie (die ontkennen dat er überhaupt een klimaatprobleem bestaat), het klimaatprobleem wel op de agenda hebben staan. Alleen hoe weet je nou of een politieke partij ook daadwerkelijk gaat doen wat het belooft? Dat weet je niet, maar je kunt wel kijken naar wat die partij in het verleden heeft gedaan voor het klimaat. De website klimaatlabelpolitiek.nl geeft politieke partijen een keurmerk op basis van meer dan 100 stemmingen in de Tweede Kamer van de afgelopen jaren, waarbij telkens gekeken is of de stemming goed of slecht is voor het klimaat. Daarmee krijg je een aardige indicatie. 

Verder is het verstandig om rond verkiezingstijd van de landelijke, lokale en provinciale verkiezingen de partijprogramma’s goed door te lezen en te stemmen op een partij die het klimaatprobleem echt hoog op de agenda heeft staan en niet bang is om met de nodige urgentie stevige, structurele en economische hervormingen door te voeren ten behoeve van het klimaat. 

BRONNEN

*1: https://www.rechtspraak.nl/Bekende-rechtszaken/klimaatzaak-urgenda

*2: https://www.trouw.nl/politiek/met-geld-geluk-en-een-rekentruc-kan-het-kabinet-misschien-de-klimaatdoelen-nog-halen~b9330b76/ 
https://www.pbl.nl/nieuws/2019/klimaat-en-energieverkenning-2019-ambitieuze-doelen-geven-energietransitie-elan-uitvoering-blijkt-weerbarstig 
https://nos.nl/artikel/2268976-planbureau-leefomgeving-nederland-haalt-klimaatdoelen-van-2020-niet.html  https://news.pressmailings.com/urgenda/urgenda-pakket-kabinet 
https://www.urgenda.nl/themas/klimaat-en-energie/40-puntenplan/ 
https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2020/04/24/kabinet-neemt-maatregelen-voor-extra-co2-reductie

*3: https://www.pbl.nl/publicaties/het-klimaatakkoord-effecten-en-aandachtspunten 
https://www.nationalgeographic.nl/milieu/2019/11/meeste-landen-halen-klimaatdoelen-voor-2030-niet 
https://www.nu.nl/politiek/6013379/raad-van-state-klimaatbeleid-niet-genoeg-om-doel-van-2030-te-halen.html  https://www.raadvanstate.nl/actueel/nieuws/@118061/w18-19-0301-iv/ 
https://www.nu.nl/politiek/6008183/planbureau-belangrijkste-doel-uit-klimaatakkoord-wordt-niet-gehaald.html

*4: https://www.klimaatakkoord.nl/actueel/nieuws/2019/12/30/duurzame-energie-groeit-13-procent-in-2019

*5: https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/pbl-2019-klimaat-en-energieverkenning-2019-3508.pdf 
https://energieopwek.nl
https://www.parool.nl/nederland/nederland-is-het-minst-duurzame-land-van-de-eu-hoe-kan-dat~b33b26f8/

*6: https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/10335438/8-23012020-AP-EN.pdf/292cf2e5-8870-4525-7ad7-188864ba0c29 
https://www.volkskrant.nl/economie/om-boete-te-voorkomen-koopt-wiebes-voor-200-miljoen-aan-duurzame-energie-in~ba76762e/

*7: https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2019/22/aandeel-hernieuwbare-energie-naar-7-4-procent

*8: https://www.nu.nl/economie/6063091/ser-adviseert-om-biomassa-niet-meer-te-gebruiken-voor-stroom-en-warmte.html

*9: https://nl.wikipedia.org/wiki/Stikstofcrisis
https://www.rtlnieuws.nl/economie/artikel/4906081/stikstof-snap-niet-meer-dit-hoe-het-zit-crisis-probleem-oplossing
https://www.rivm.nl/stikstof 
https://www.dvhn.nl/extra/Stikstof-voor-dummies-wist-jij-dat-je-zonder-stikstof-dood-gaat-24935258.html 
https://nos.nl/artikel/2306387-tno-nederland-relatief-grootste-producent-stikstof-van-europa.html 
https://nos.nl/collectie/13799/artikel/2304768-de-stikstofcrisis-hoe-heeft-de-politiek-het-zo-ver-laten-komen
https://nos.nl/artikel/2300556-18-000-projecten-in-de-knel-door-stikstofuitspraak.html 
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/remkes-laatste-stikstofrapport-kabinet-is-na-een-jaar-nog-steeds-niet-doordrongen-van-omvang-stikstofcrisis~ba975854/

*10: https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/pbl-2020-van-coronacrisis-naar-duurzaam-herstel-4209.pdf 
https://www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/nederland-moet-haast-maken-met-groen-economisch-herstel-na-de-coronacrisis~bb4044c4/

*11: https://nos.nl/artikel/2347191-groeifonds-kan-voor-groen-herstel-economie-zorgen-maar-het-hoeft-niet.html
https://nos.nl/artikel/2347141-nationaal-groeifonds-voor-de-noden-van-komende-generaties.html
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2020/09/07/nationaal-groeifonds

*12: https://www.nu.nl/politiek/6065301/eu-leiders-bereiken-akkoord-over-herstelfonds-coronacrisis-en-begroting.html?redirect=1

*13: https://www.nu.nl/economie/6066328/grote-meerderheid-europees-parlement-steunt-eu-begroting-nog-niet.html#coral_talk_wrapper

*14: https://www.volkskrant.nl/economie/wat-kost-een-halve-eeuw-klimaatbeleid~bc21ef01/

*15: https://www.nature.com/articles/s41467-019-13961-1 
https://nos.nl/artikel/2320578-onderzoek-klimaatverandering-beperken-kost-minder-dan-niets-doen.html 
https://www.pik-potsdam.de/news/press-releases/climate-costs-smallest-if-warming-is-limited-to-2degc 
https://drive.google.com/file/d/1nFx8UKTyjEteYO87-x06mVEkTs6RSPBi/view

*16: https://www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/tegen-alle-klimaatdoelen-in-steunt-nederland-de-fossiele-sector-met-ruim-8-miljard-euro-per-jaar~ba3abc6a/

*17: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/klimaatlasten-drijven-wig-tussen-ondernemersclubs-mkb-onthutst-over-scheve-verdeling~b26bd152/
https://www.ad.nl/economie/grootste-co-uitstoters-betalen-amper-mee-aan-vergroening~a4f864db/?utm_source=twitter&utm_medium=social&utm_campaign=socialsharing_web&fbclid=IwAR1SRvh7P90JNvZnXQYsYN1LDtRIYo1C1WudIDzJzaDw77hX76duOGzKV1k
https://milieudefensie.nl/actueel/regering-breekt-belofte-kleine-bedrijven-betalen-de-vergroening-van-grote-vervuilers

*18: https://nl.wikipedia.org/wiki/De_grenzen_aan_de_groei 
https://historiek.net/club-van-rome-grenzen-aan-de-groei-1972/80577/
https://www.historischnieuwsblad.nl/het-klimaatalarm-van-de-club-van-rome/

*19: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/nederland-achterop-met-vergroening~bca9b15f/

*20: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/klm-ontvangt-steunpakket-van-3-4-miljard-piloten-moeten-salaris-inleveren-maar-geen-extra-klimaateisen~b729d62f/

*21: https://www.youtube.com/watch?v=pxh6X4CW38Y&feature=youtu.be&fbclid=IwAR1LiLW9U5YEPrwIYxKQBsNwFdLTfJGmznByfXhyq7kBsbJ2ZOVuRGB8VJg